Sağlık Rehberi

Kemoterapi, genel olarak bir hastalığın tedavisinde kullanılan herhangi bir ilaç veya kimyasal tedavi anlamına gelmektedir. Kemoterapide amaç, sağlıklı hücrelere zarar vermeden kanserli hücreyi ve kanserli doku oluşumunu önlemektir. Kemoterapi kanserli hücreleri öldürmekle birlikte, normal hücreleri de olumsuz yönde etkilemektedir. Kemoterapötik ajanların sağlıklı hücrelerdeki etkileri, kemoterapinin yan etkileri olarak tanımlanmaktadır. Kemoterapinin yan etkileri arasında bulantı ve kusma, ağızda yara, tat değişimi, ishal, konstipasyon, iştahsızlık ve kilo kaybıdır. Kontrol altına alınamayan bulantı ve kusma; sıvı elektrolit dengesizliği, dehidratasyon, kilo kaybı ya da yiyeceklere karşı isteksizlik gibi fizyolojik etkilere ve sosyal yaşamdan uzaklaşmaya neden olan pek çok psikolojik soruna neden olmakta ve tedaviye olan uyumu önemli ölçüde etkilemektedir. Bu yan etkiler alınan tedavinin şekline, süresine ve kişiye göre farklılık göstermektedir. Gerekli önlemler alındığı takdirde bu yan etkileri en hafif düzeyde atlatmanız sağlanabilmektedir.

Bulantı ve Kusma

Bulantı ve kusma kemoterapi tedavisine bağlı yaygın görülen bir yan etkidir. Kemoterapi tedavisi için kullanılan ajanlar direkt olarak kusma merkezini uyararak bulantı ve kusmaya neden olabilmektedir. Bulantı ve kusma, tedavi sırasında, tedaviden hemen sonra ya da birkaç gün içinde ortaya çıkabilmektedir. Kullanılan ilaç türüne, doza ve kişisel özelliklere göre kusma şiddeti ve süresi değişiklik gösterebilmektedir. Bu tür bir yan etki hiç oluşmayabileceği gibi çok şiddetli de karşımıza çıkabilmektedir.

Bulantı ve kusma ile ilgili sıkıntılarınız olduğu takdirde alabileceğiniz önlemler;

1. Kendinize en uygun beslenme zamanını belirleyiniz ve bu zamanı belirlerken özellikle hangi dönemlerde bulantı ve kusma şikayetleriniz olduğunu gözden geçiriniz. Eğer kemoterapi esnasında sıklıkla bulantı ve kusma hissi yaşıyorsanız kemoterapi öncesi 2-3 saat sıvı yiyecekler almamaya çalışınız veya sınırlı miktarda tüketiniz. Kemoterapi tedavisi sonrasında ise bir şeyler yemek için en az 1saat bekleyiniz. Eğer kemoterapi esnasında bulantı-kusma sıkıntısı yaşamıyorsanız tedaviden 2-3 saat öncesinde hafif bir öğün (beyaz peynirli sandviç, tost gibi, yoğurt- meyve gibi) tüketebilirsiniz.
2. Küçük porsiyonlar ve atıştırmalıklar tüketmeye çalışınız. 3 büyük öğün tüketmek yerine günlük 5-6 küçük öğün tüketmeniz sizin daha iyi hissetmenizi sağlayacaktır. Öğün aralarında çok fazla sıvı tüketmemeye çalışınız. Öğün öncesi fazla sıvı tüketimi bulantı hissinizi daha da artıracaktır.
3. Yiyecekleri yavaş yiyiniz ve iyice çiğneyiniz. Yemek yerken sakin bir ortamda olmayı tercih ediniz. Yemeklerinizi yedikten hemen sonra sırt üstü uzanmayınız ve en az 1 saat bekleyiniz.
4. Aşırı sıcak yiyeceklerden uzak durunuz. Sıcak yiyeceklerin kokusu bulantı hissinizi artırabileceği için soğuk veya oda sıcaklığındaki gıdaları tercih edebilirsiniz.
5. Sabah kalktığınızda bulantı hissi yaşıyorsanız; yağsız beyaz peynirli tost, galeta veya tuzlu kraker tüketebilirsiniz.

1. Bulantılarınızı azaltmak için; ıhlamur veya zencefil içeren çaylar, kendi hazırladığınız meyve suları (şeker eklenmemiş elma suyu ve limonata gibi) ayran veya yoğurt, az yağlı beyaz peynir, leblebi, kuru meyveler, patates püresi gibi yiyecekleri beslenmenize ekleyebilirisiniz.

İshal

Kemoterapi tedavisi ile aldığınız ilaçlar bağırsak hücreleriniz üzerindeki etkisi ile ishal oluşumuna sebep olabilmektedir.

İshal durumu ile karşılaştığınızda dikkat etmeniz gerekenler;

1.  İshal durumunda vücudunuzdan sıvı ve elektrolit kaybı fazla olduğu için bol sıvı tüketimi, az ve sık aralıklarla besin tüketimi önemlidir. Özellikle sodyum ve potasyum içeriği yüksek olan yiyecekleri (muz, patates, kabuksuz şeftali gibi) tüketmeye özen gösteriniz.
2. Lif içeriği düşük olan beyaz ekmek, yağsız haşlanmış pirinç veya makarna, muz, kabuksuz elma, kabuksuz şeftali yoğurt, yumurta beyazı, patates, derisi çıkarılmış yağsız haşlanmış tavuk, hindi veya yağsız kırmızı et gibi düşük lifli gıdaları tercih ediniz.
3. Yağlı besinler, kızartmalar, çiğ sebze, salata, fındık, fıstık, ceviz, kabuklu yemişler, çekirdek, brokoli, kuru baklagiller, bezelye, kabak, mısır, karnabahar gibi liften zengin sebzeler ve kayısı, armut, erik gibi meyvelerden uzak durunuz.

Kemoterapi tedavisi süresince aldığınız ilaçlar, hareketsizlik, yeme düzeninizdeki değişiklikler sebebiyle konstipasyon gelişebilmektedir.

Kabızlık sıkıntınız varsa yapabilecekleriniz;

1. Bağırsak hareketlerinizi artırmak için bol sıvı tüketiniz. Özellikle ılık su, ıhlamur gibi içecekleri tüketmeye özen gösteriniz.Günde en az 8 bardak su içiniz.
2. Lif içeriği yüksek olan besinleri tercih ediniz. Bu besinler; tam tahıllı ürünler, yulaf, kuru baklagiller, kuruyemişler (çiğ-kavrulmamış) sebze, meyve-kuru meyve olarak sayılabilmektedir.
3. Evde kendinizin hazırlayacağı kayısı, kuru erik suyu veya hoşafı kısa süreli kabızlığınızın giderilmesine yardımcı olacaktır.
4. Doktorunuzun önerileri dahilinde gün içinde daha aktif olmaya çalışınız.

1. Öğünlerinizi aynı saatlerde tüketmeye özen gösteriniz.

İştahsızlık

İştahsızlık kemoterapinin bir diğer önemli yan etkilerinden birisidir. İştah kaybı bir gün, birkaç hafta veya aylarca sürebilmektedir. İştahınız olmadığı zamanlarda bile kaliteli yemek yemek önemli hale gelmektedir. Özellikle bu dönemlerde bol miktarda protein, vitamin ve kalori içeren kaliteli içeriğe sahip yiyecekler tüketmeniz gerekmektedir. Kaliteli yemek, vücudunuzun enfeksiyonla savaşmasına ve kemoterapiden zarar gören dokularınızın onarılmasına yardımcı olmaktadır.

1. Günlük 3 öğün tüketmek yerine 5-6 öğün tüketmeye çalışınız. Böylece daha çok besin almanız kolaylaşacaktır.
2. Ayaküstü yiyecekleri elinizin altında bulundurunuz. Peynir, kraker, süt, ayran, yoğurt,  fıstık ezmesi, meyve, yoğurt, muhallebi, kepekli tahıldan yapılmış, meyveli, fındıklı, cevizli kekeler, kurabiyeler, sandviç bunlardan bazılarıdır.
3. Yemeklerinizi ve ara öğünlerinizi tüketmek için gün içinde saat dilimleri belirleyiniz. Kemoterapi tedavisi alırken açlık hissetmeyebilirsiniz. Bu sebeple acıktığınız zaman değil belirlediğiniz saatler geldiğinde yemeğinizi tüketmeye çalışınız.
4. Yemekten önce hafif bir egzersiz iştahınızın artmasına yardımcı olacaktır.
5. Rahat olabileceğiniz yerde yemek yemeye çalışın ve bazı zamanlarda değişiklikler yapın. Örneğin; her zaman yemek yediğiniz ortamda değil bazı günler evin sevdiğiniz başka yerlerinde yemek yemeye çalışınız. Aynı zamanda yalnız yemek yerine sevdiğiniz insanlarla da yemek yemeyi deneyebilirsiniz. Yalnız yediğiniz zamanlarda radyo dinleyebilir veya televizyon seyredebilirsiniz.
6. Yeni tarifleri deneyerek beslenmenizde farklılıklar yaratabilirsiniz. Bazen yiyeceklerin biçimini değiştirmek onları daha iştah açıcı hale getirebilir. Örneğin taze meyveyi bütün olarak yemek sorun yaratıyorsa, meyveleri komposto, hoşaf, püre olarak deneyebilirsiniz. Sütlü tatlılara dövülmüş ceviz, fındık eklerseniz hacim değişmez, enerji ve protein değeri artar.

Ağız Yarası ve Tat Değişimi

Bazı kemoterapi türleri ağız içi, boğaz ve dudaklarınızdaki hücreleri etkileyerek bu hücrelere zarar verebilir. Ağrı, ülserasyon, enfeksiyon, kanama, yutma ve çiğneme güçlüğüne yol açarak, oral alımın azalması ve yaşam kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. Sıklıkla kemoterapi tedavisinden 5 ile 7 gün sonrasında ağız içi hücre hasarı sonucu oluşmaktadır.

Çoğu ağız problemi kemoterapi bittikten birkaç gün sonra geçebilmektedir. Kemoterapi tedavisi için kullanılan ilaçlar, tükürük ile salgılanmaları ve tat reseptörleri tarafından hücre içine alınmaları nedeniyle tat değişimine yol açabilmektedir. Tat değişimi kemoterapi uygulanması sırasında gözlenebilmekte ya da birkaç saat veya birkaç gün sonra başlayıp aylarca da sürebilmektedir.

Ağız yaralarınızın yoğun olduğu yutma çiğneme güçlüğü yaşadığınız dönemlerde;

1. Yumuşak kıvamlı veya püre gıdaları tercih ediniz. Yemek yerken daha küçük lokmalar alınız ve iyice çiğneyiniz.
2. Yiyeceklerinizin soğuk/oda ısısında olmasına dikkat ediniz; çok sıcak, acı, baharatlı, asitli, kuru, çok tuzlu besinlerin tüketiminden kaçınınız.
3. Yoğurt, muz, patates püresi, sebze püresi, boza, salep, süt, olgun taze meyveler, iyi pişmiş et, yumuşak peynir, makarna, muhallebi daha rahat tüketebileceğiniz yiyeceklerdendir.
4. Bol su ve sıvı besin tüketmeye çalışınız.

Kemoterapi tedavisi boyunca karşılaşabileceğiniz yan etkilerle başa çıkabilmek için birçok yöntem mevcuttur. Gerekli önlemler alındığı takdirde bu yan etkilerden korunabilmeniz veya en az etkiyle atlatabilmeniz mümkündür.

Dengeli ve sağlıklı beslenme sadece tedavi gördüğünüz dönem için değil tedavi sonrası süreçte de sağlıklı yaşamı oluşturan önemli unsurlardan biridir. Tedavi sırasında kaliteli beslenmek, vücut dayanıklılığınızın daha iyi korunmasına ve böylelikle kemoterapi tedavisinin potansiyel yan etkilerini daha kolay atlatabilmenizi sağlamaktadır. Ayrıca daha az enfeksiyon riski ve tedavi sırasında daha aktif olmanıza da imkan tanımaktadır. Tedavi sonrası vücudunuzun daha çabuk iyileşmesi vücut dokularının ve kaslarının yeniden güçlenmesi, bağışıklık sisteminizin onarılması ve kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlamak için bazı beslenme önerileri aşağıda mevcuttur;

1. Çok çeşitli ve farklı yiyecekler tüketiniz;
2. Tek tip bir beslenme vücudunuzun ihtiyacı olan besin ögelerini karşılamaya yetmeyecektir;
3. Bol sebze ve meyve tüketiniz.
4. Kepeği ve özü ayrılmamış ekmek ve tahıllara beslenmenizde daha çok ağırlık veriniz.
5. Az yağlı süt ürünlerini tercih ediniz.
6. Az yağlı pişirme yöntemlerini (ızgara, buğulama, fırında pişirme, tencerede yağsız sote yöntemi) kullanınız.
7. Yağsız et, derisiz tavuk, hindi ve balık tüketiniz.
8. Her gün en az 8 bardak su alınız.